روماتیسم یا آرتریت روماتوئید یک بیماری خودایمنی است. در این بیماری سلولهای ایمنی فرد علیه بافتهای غضروفی عمل می کنند.
همانطور که بارها نام بیماریهای خود ایمن یا آتو-ایمیون (autoimmune) به گوشتان رسیده است و از ظاهر این نام مشخص است، بیماریهای خود ایمن به گونهای از بیماریها و ناهنجاریها گفته میشود که در آن سلولهای ایمنی فرد، بهاشتباه علیه اعضای سالم او عمل کرده و مشکلاتی جدی را در رابطه با عملکرد اندامهای هدف خود پدید میآورند.
شاید شناخته شده ترین بیماری خود ایمن بیماری مالتیپل اسکلروزیس یا همان M.S باشد که در آن سلولهای ایمنی فرد بهاشتباه به فعالیت علیه سلولهای شوآن سیستم عصبی به فعالیت میپردازند. یکی دیگر از بیماریهای بسیار شایع خود ایمن، بیماری آرتریت روماتوئید یا RA است. در این بیماری که عموماً در بین مردم بانام التهاب مزمن روماتیسم نیز شناخته میشود، سلولهای ایمنی فرد علیه بافتهای غضروفی عمل می کنند.
در ابتدا این التهابها موجب تورم نواحی غضروفی بهخصوص مفاصل شده و در مراحل بعد موجب ایجاد محدودیتهای حرکتی و ساییدگی استخوانها در نواحی مفصلی میگردند. در واقع اندامهای تحت تأثیر این ضایعه بسیار وسیع است. در برخی افراد التهابها میتوانند نواحی گستردهای از قبیل پوست، چشم، قلب، ریه و حتی عروق را دچار خطر کنند.
یکی از ویژگیهای شایان توجه در بیماران روماتیسم، تقارن اندامهای مورد حمله است و این موضوع یکی از راههای تشخیص این بیماری از سایر ضایعههای اندامی است؛ به این صورت که اگر مفصل مابین ساعد و بازوی سمت چپ بدن فرد مورد حمله قرار بگیرد، این حمله عیناً در همان ناحیه در سمت راست فرد بیمار نیز مشاهده میشود.
نشانههای روماتیسم
علائم گسترده بیماری میتواند در افراد مختلف تا حد زیادی متفاوت باشد. این علائم در ابتداییترین مرحله از ابتلا به بیماری میتواند شامل گرمی، تورم و سختی مفاصل باشد که معمولاً در زمان صبحها و استراحتهای طولانی مدت احساس میشود. دیگر نشانههای اولیه این بیماری خستگی مزمن، تبهای طولانی مدت و کاهش وزنهای بدون دلیل است.
این نشانهها در ابتدا به مفاصل کوچک بدن همانند انگشتان دست محدود میشوند. در مراحل بعدی پیشرفت بیماری، شاهد بروز محدودیتها در نواحی بزرگتر همچون دستها و پاها هستیم تا جایی که این دردها و محدودیتها در مفاصل ستون فقرات نیز مشاهده میشوند. در ۴۰ درصد موارد ابتلا به این عارضه، نشانهها تنها به مفاصل مرتبط نبوده و اندامهایی از قبیل رگها، قلب، ریه، کلیهها، چشم و … را نیز درگیر مینماید.
این علائم در افراد مختلف میتواند متفاوت باشد. آنچه در همه افراد مبتلا یکسان است، وجود دورههای متناوب بهبود و عود است که به دورههای افت و خیز روماتیسم مشهور است. در دورههای بهبود که میتواند تا سالها ادامه دار باشد، درد و تورم مفاصل کاهش یافته و اثرات ناشی از آن نیز میتواند بهبود یابد. در مرحله بیماری نیز این حملات دردناک بار دیگر فرد را دچار ناراحتی خواهد کرد. همچنین طول دورههای بهبود و عود این بیماری در افراد مختلف نیز متفاوت است.
تشخیص روماتیسم
تشخیص قطعی آرتریت روماتوئید میتواند زمان بر باشد. در طول دوره تشخیص بیماری ممکن است پزشک روماتولوژی طیف گستردهای ازمایشهای مختلف را برای فرد مشکوک تجویز نماید. (ویزیت پزشک در منزل)
اولین گام برای تشخیص این بیماری بررسی سابقه پزشکی فرد مورد نظر و همچنین بررسی عملکردی و ظاهری مفاصل وی است. همچنین در طول دوره تشخیص، آزمایشهای متناوبی جهت بررسی سطح آنتیبادیهای خون فرد گرفته میشود. در صورتی که فرد کلیه شواهد مربوط به این بیماری را تا به این مرحله داشته باشد، برای تشخیص نهایی تصویر برداریهای اشعه X و MRI تجویز میگردد.
مواردی که در طی آزمایش خون برای پزشکان روماتولوژی و ایمنیولوژی شایان توجه هستند عبارتاند از:
- سطح آنتیبادیهای anti-CCP
- میزان آنتیبادیهای ضد هستهای
- میزان رسوب دهی اریتروسیتی
- آزمایش واکنش پذیری پروتئین C
عوامل
همانطور که گفته شد، این بیماری تحت تأثیر اشتباهات سلولهای ایمنی و حمله آنها به غشای سطح غضروفی مفاصل ایجاد میشود. در نتیجه این حملات التهابات موضعی ایجاد شده که در نهایت این التهابات میتواند موجب تخریب گسترده بافت غضروفی و استخوانی شود.
بهمرور زمان اندامها و بافتهای تحت تأثیر این حملات، قدرت و قابلیت خود را از دست داده و دچار تغییر شکل و بد شکلی میشوند. پزشکان هنوز نتوانستهاند دلیل قانع کنندهای را برای این بیماری معرفی کنند، اما وراثت را یکی از عوامل تأثیر گذار و نه قطعی معرفی کردهاند. محققان معتقدند که اگرچه وراثت مستقیماً نمیتواند بر ابتلا به روماتیسم مؤثر باشد، اما میتواند حساسیت و یا مقاومت فرد در برابر ویروسها و یا باکتریهای محرک را تعیین کند.
درمان
در واقع محققان هنوز نتوانستهاند روشی را برای درمان قطعی آرتریت روماتوئید پیشنهاد دهند. در حال حاضر کلیه درمانهای مربوط به این بیماری روشهایی برای کاهش التهاب و درد مواضع درگیر بیماری است. بهطور کلی بیماران مبتلا بایستی طیف گستردهای از اعمال پیشگیرانه را مورد توجه قرار دهند.
پزشکان معمولاً در کنار تجویز داروهای مربوطه، بیماران را به تغییر رژیم غذایی، اصلاح الگوی خوابیدن، انجام ورزشهای کمک کننده، درم آنهای خانگی و همچنین پیشگیری از ابتلا به آنفلوانزا و سرماخوردگی توصیه میکنند. در بسیاری از موارد این اعمال میتواند تا حد زیادی زندگی فرد بیمار را به زندگی افراد سالم نزدیک کند.
عموماً داروهایی که توسط متخصصان روماتولوژی مورد تجویز قرار میگیرد، جز دسته داروهای ضد التهابی غیراستروئیدی و یا از دسته داروهای DMARD است. DMARD ها بهطور کلی موجب انسداد مسیرهایی میشوند که موجب التهاب در اثر پاسخ ایمنی بدن انسان میشوند. همچنین نسل جدید داروهای مهار کننده JAK نیز موجب سرکوب التهابهای اندامهای خاص میشوند.
عواملی که میتواند خطر ابتلا به رذماتیسم را افزایش دهد
- جنسیت: خطر ابتلا به آرتریت روماتوئید در زنان بیشتر از مردان است.
- سن: اگرچه خطر وقوع این بیماری در همه سنین وجود دارد، اما بهطور معمول سن پر خطر برای ابتلا به این بیماری در دوره سنین ۴۰ الی ۶۰ سال است.
- سابقه خانوادگی: در صورت وجود یک مورد ابتلا، شانس ابتلای سایر افراد خانواده افزایش مییابد.
- وزن: گفته شده است چاقی افراد بهخصوص زنان میتواند یکی از عوامل مؤثر قلمداد شود.
- محیط: اگرچه تأثیر این مورد هنوز اثبات نشده است، اما بررسیها نشان داده است که وجود موادی همچون آزبست در محیط افراد میتواند در این روند مؤثر باشد.
- سیگار: سیگار کشیدن خطر ابتلا به روماتیسم را افزایش میدهد. سیگار کشیدن همچنین میتواند شدت حملات این بیماری را در افراد مبتلا افزایش دهد.
شایان ذکر است که در طب سنتی ایرانی آورده شده است مصرف بیرویه غذاهای دارای طبع سرد نیز میتواند در ابتلا به این عارضه مؤثر باشد.
عوارض جانبی
علاوه بر موارد گفته شده، روماتیسم میتواند عوارض جانبی دیگری را از قبیل پوکی استخوان، خشکی چشم، ترکیب غیرطبیعی بدن، نارساییهای قلبی و کلیوی را ایجاد نماید.
تغذیه مناسب
بهطور معمول مواد غذایی مفید که توسط پزشکان تغذیه برای بیماران روماتوئیدی تجویز میشوند، در چند دسته جای میگیرند:
غذاهایی که دارای اسیدهای چرب امگا ۳ هستند عبارتاند از:
ماهیهای چرب، از جمله ماهی قزل آلا، ماهی تن، شاه ماهی، دانههای کتان، گردو و آنتیاکسیدانها مانند ویتامین A، C و E و سلنیوم
غذاهایی که دارای آنتیاکسیدانهای بالایی هستند عبارتاند از:
انواع توتها مانند زغال اخته، خربزه، توت گجایی و توت فرنگی، شکلات تیره، اسفناج، لوبیا، گردوی آمریکایی
غذاهایی حاوی فلاونوئیدها نیز میتوانند برای مقابله با التهاب در بدن کمک کنند. آنها عبارتاند از:
محصولات سویا مانند توفو و میسو، انواع توت ها، چای سبز، کلم بروکلی، انگور
در نهایت باید گفت که مهمترین عامل در بهبود بیماران مبتلا به روماتیسم، پی بردن هرچه سریعتر خود او از ابتلا به روماتیسم و همچنین شناخت کافی نسبت به این بیماری است.
