عفونت ادراری (UTI) به علت رشد میکروب‌هایی نظیر باکتری و قارچ در دستگاه ادراری ایجاد می‌شود و شیوع ابتلا به بیماری عفونت دستگاه ادراری در خانم ها ۵۰ برابر بیشتر از آقایان است.
علائم و نشانه‌های عفونت مجاری ادراری
عفونت دستگاه ادراری فوقانی یا پیلونفریت حاد: پیلونفریت به معنای التهاب کلیه و لگنچه‌ی کلیوی است که به آن اوروسپسیس (urosepsis) نیز گفته می‌شود. پیلونفریت حاد، عفونت ناگهانی و شدید کلیه است که موجب ایجاد علائمی مانند درد و حساسیت به لمس در قسمت بالای کمر و پهلوها، حالت تهوع و استفراغ، تب بالا و لرز، خستگی و تغییرات ذهنی در فرد می‌شود. پیلونفریت حاد یک اورژانس پزشکی در نظر گرفته شده و در صورت شک به ابتلا باید بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
عفونت دستگاه ادراری تحتانی یا عفونت مثانه (سیستیت): عفونت مثانه می‌تواند باعث ایجاد علائمی مانند موارد روبرو شود: احساس درد و سوزش هنگام ادرار کردن، نیاز شدید و مکرر به ادرار کردن، افزایش دفعات ادرار کردن ولی کاهش میزان ادرار خروجی، ادرار کدر، خونی، تیره رنگ (به رنگ چای یا نوشابه) و شدیدا بدبو، ترشحات بدبو از دستگاه ادراری، تهوع و استفراغ، تب پایین، فشار و گرفتگی عضلات در شکم و قسمت پایین کمر. علائم عفونت دستگاه ادراری فوقانی در مردان و زنان یکسان است اما عفونت دستگاه ادراری تحتانی در مردان علاوه بر علائم گفته شده می‌تواند باعث درد مقعد و در زنان نیز باعث درد لگنی شود.
عوامل و ریسک فاکتورهای موثر در ابتلا به عفونت مجاری ادراری
عفونت ادراری معمولا هنگامی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از طریق پیشابراه به مجرای ادرار وارد شده و در مثانه تکثیر شوند. اگر چه سیستم ادراری به گونه‌ای طراحی شده که در مقابل نفوذ عوامل خارجی میکروسکوپی مقاوم باشد، اما گاهی بعضی از این خطوط دفاعی از بین می‌روند. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، باکتری‌ها کشته نمی‌شوند و باعث عفونت دستگاه ادراری می‌شوند. UTI عمدتا در زنان شایع است و بر مثانه و پیشابراه تأثیر می‌گذارد. هر چیزی که باعث کاهش تخلیه‌ی مثانه شود یا دستگاه ادراری را تحریک کند می‌تواند منجر به عفونت ادراری شود. عوامل بسیاری وجود دارد که می‌تواند شما را در معرض خطر ابتلا به UTI قرار دهد. در زیر به بررسی آنها می‌پردازیم:
سن: احتمال عفونت مجاری ادراری در افراد مسن بیشتر است.
کاهش فعالیت و تحرک: پس از جراحی یا استراحت طولانی مدت در رختخواب رخ می‌دهد.
انسداد مجاری ادراری: به دلایل مختلفی مانند بزرگ شدن پروستات، سنگ کلیه و تومور سرطانی اتفاق می‌افتد.
بزرگی پروستات: یک عامل خطر اختصاصی در مردان است.
استفاده‌ی طولانی مدت از کاتترهای ادراری: باعث انتقال باکتری‌ها به مثانه می‌شود.
دیابت: به ویژه دیابت کنترل نشده احتمال ابتلا به عفونت دستگاه ادراری را بیشتر می‌کند زیرا سیستم ایمنی بدن قادر به مبارزه با عفونت‌هایی مانند UTI نیست.
ناهنجاری های دستگاه ادراری در زمان تولد: مانع از خروج ادرار شده و ادرار در مثانه جمع می‌شود.
استفاده از کاتتر ادراری: افرادی که خودشان به تنهایی قادر به ادرار کردن نیستند مانند افراد بستری در بیمارستان، افراد دارای مشکلات عصبی و افرادی که فلج هستند، برای ادرار کردن از لوله‌ی کاتتر استفاده می‌کنند. شانس عفونت دستگاه ادراری در این افراد بالا است.
استفاده از آنتی بیوتیک‌های قوی: می‌تواند فلور طبیعی روده و دستگاه ادراری را مختل کند.
ختنه: مردانی که ختنه شده‌اند نسبت به مردانی که ختنه نشده‌اند با احتمال عفونت ادراری کم‌تری روبرو هستند.
بی اختیاری مدفوع: در افرادی که دچار سکته‌ی مغزی و آسیب نخاعی شده‌اند دیده می‌شود.
جراحی یا معاینه‌ی دستگاه ادراری
بارداری: تغییرات هورمونی در دوران بارداری مجرای ادراری را تحریک پذیر‌تر از قبل می‌کند. همچنین با بزرگ شدن رحم فشار روی مثانه افزایش می‌یابد و مثانه کاملا تخلیه نمی‌شود. ادرار باقی مانده در مثانه منشا عفونت ادراری است.
عفونت ادراری قبلی: احتمال عود عفونت ادراری به علت مقاومت آنتی بیوتیکی باکتری‌ها و مقاومت در مقابل سیستم ایمنی بدن، افزایش می‌یابد.
سنگ کلیه: سنگ کلیه با انسداد مجرای ادرار مانع از تخلیه‌ی کامل ادرار می‌شود و احتمال بروز عفونت افزایش می‌یابد.
سرکوب سیستم ایمنی بدن
بیماری MS (مالتیپل اسکلروزیس)
دیگر عوامل خطر ابتلا به UTI در زنان:
نحوه‌ی شستن اشتباه: براساس تحقیقات انجام شده مهم‌ترین ریسک فاکتور در زنان عدم رعایت بهداشت فردی است. یکی از اشتباهات رایج در میان خانوم‌‌ها پس از ادرار کردن، شستن واژن از عقب به جلو (از مقعد به سمت واژن) است که باعث انتقال میکروبهای مقعد به واژن و در نتیجه بروز عفونت ادراری می‌شود. استفاده از تامپون نیز یکی دیگر از دلایلی است که احتمال عفونت ادراری در زنان را افزایش می‌دهد. عوامل زیر باعث افزایش بروز عفونت ادراری در زنان می‌شود:
پیشابراه کوتاه: طول و مکان پیشابراه در زنان به گونه‌ایست که احتمال ابتلا به UTI را افزایش می‌دهد. مجرای ادراری زنان کوتاه‌تر از مردان است و باکتری برای رسیدن به داخل مثانه فاصله‌ی کوتاه‌تری را باید طی کند. همچنین مجرای ادرار در زنان، به واژن و مقعد بسیار نزدیک است و باکتری‌هایی که به طور طبیعی در اطراف مقعد و واژن وجود دارند به راحتی می‌توانند وارد دستگاه ادراری شوند.
رابطه‌ی جنسی: فشاری که در طی مقاربت جنسی بر دستگاه ادراری زن وارد می‌شود باکتری‌های اطراف مقعد را به مثانه منتقل می‌کند. باکتری‌های روده ای مانند اشریشیا کلای (E.coli) دارای ویژگی‌هایی هستند که به آنها اجازه می‌دهد به پوشش داخلی مثانه متصل شوند. عفونتهای منتقله از راه جنسی مانند هرپس، گونوره، کلامیدیا و مایکوپلاسما، می تواند باعث ابتلا به عفونت ادراری شود. بعد از رابطه‌ی جنسی، در ادرار اکثر زنان باکتری وجود دارد که معمولا بدن در عرض ۲۴ ساعت از این باکتری‌ها خلاص می‌شود. ادرار کردن پس از رابطه‌ی جنسی احتمال عفونت ادراری را کاهش می‌دهد. زنانی که از نظر جنسی فعال هستند بیشتر از دیگر زنان به UTI مبتلا می‌شوند. شریک جنسی جدید و شرکای جنسی متعدد نیز این خطر را افزایش می‌دهند.
اسپرم: اسپرم‌ها می‌توانند خطر ابتلا به UTI را افزایش دهند. آنها می‌توانند در برخی از زنان باعث تحریک پوستی شوند و خطر انتقال باکتری‌ها به مثانه را افزایش دهند.
استفاده از کاندوم در طول رابطه‌ی جنسی: کاندوم‌های لاتکس غیر لایه ای، اصطکاک را افزایش داده و پوست زنان را در طول رابطه‌ی جنسی تحریک می‌کنند. در این حالت خطر UTI افزایش می‌یابد. با این حال، برای کاهش گسترش عفونتهای جنسی، استفاده از کاندوم ضروری است. برای کمک به کاهش اصطکاک و تحریک پوست در اثر استفاده از کاندوم، در طول رابطه‌ی جنسی از روان کننده‌هایی که بر پایه‌ی آب هستند، به اندازه‌ی کافی استفاده کنید.
دیافراگم: دیافراگم با ایجاد فشار بر روی مجرای ادراری زنان، تخلیه‌ی مثانه را کاهش می‌دهد و شانس ابتلا به عفونت ادراری را افزایش می‌دهد.
کاهش سطح استروژن پس از یائسگی: بعد از یائسگی، کاهش سطح استروژن، باکتری‌های طبیعی (فلور نرمال) در مهبل (واژن) را تغییر می‌دهد. این موضوع می‌تواند خطر ابتلا به UTI را افزایش دهد.
بررسی‌های تشخیصی عفونت مجاری ادراری
اگر با توجه به علائمتان به عفونت ادراری مشکوک هستید، به پزشک مراجعه کنید. ما با سوند ادراری در منزل در خدمتتان هستیم.
تست‌ها و روش‌های تشخیص عفونتهای دستگاه ادراری عبارتند از:
آزمایش ساده‌ی ادرار: تشخیص عفونت ادراری معمولا پس از چک کردن علائم فرد و آزمایش ادرار جهت بررسی وجود گلبول سفید، گلبول قرمز و باکتری در ادرار میسر می‌شود. برای جمع آوری نمونه ادرار برای آزمایش ساده‌ی ادرار ابتدا باید ناحیه‌ی تناسلی را کاملا بشویید. نباید از ابتدای جریان ادرار نمونه گرفته شود و نمونه‌ی وسط جریان ادرار را در ظرف آزمایش جمع آوری کنید و به آزمایشگاه تحویل دهید. این کار از آلوده شدن نمونه به وسیله‌ی باکتری‌ها و میکروبهای سطح پوست جلوگیری می‌کند.
کشت ادرار: کشت ادرار برای بررسی وجود باکتری و قارچ و همچنین انتخاب داروی مناسب، به کار برده می‌شود. عفونت ادراری ویروسی، نیاز به انجام آزمایش‌های خاصی دارد. ویروس‌ها از علل نادر UTI هستند اما می‌توانند در افرادی که پیوند عضو داشته‌اند یا افراد دارای سیستم ایمنی ضعیف، باعث ایجاد عفونت ادراری شوند.
روش‌های تصویربرداری: اگر به عفونتهای ادراری مکرر مبتلا می‌شوید که پزشک به اختلالات دستگاه ادراری شک دارد، جهت تشخیص علت عود عفونت از روش‌های تصویربرداری استفاده می‌کند که شامل ارزیابی دستگاه ادراری با استفاده از سونوگرافی، ام آر آی (MRI)، سی تی اسکن (CT) و عکس اشعه‌ی ایکس می‌باشد.
سیستوسکوپی: این آزمایش تشخیصی به پزشک این امکان را می‌دهد تا داخل مثانه و مجرای ادراری را با استفاده از لوله‌ی نازک که در انتهای آن دوربین کوچکی قرار دارد، مشاهده کند.
مدیریت و درمان عفونت مجاری ادراری
- همانطور که می‌دانید عفونت دستگاه ادراری به طور معمول توسط باکتری‌ها ایجاد می‌شود، پس برای درمان آن از آنتی بیوتیک یا داروی ضد میکروبی کمک می‌گیریم. نوع دارو و طول درمان به علائم، پیشینه‌ی پزشکی فرد و نوع میکروب دخیل در عفونت بستگی دارد. علائم عفونت مجاری ادراری ممکن است قبل از اینکه عفونت به طور کامل از بین برود، ناپدید شود به همین دلیل دوره‌ی درمان باید کامل شود تا اطمینان حاصل شود که عفونت کاملا از بین رفته و خطر بروز مقاومت آنتی بیوتیکی کاهش یابد. برای درمان عفونتهای ادراری که به علت اختلال در سیستم ادراری ایجاد شده‌اند، ابتدا باید مشکل زمینه‌ای اصلاح و درمان شود. در صورت عدم درمان، این عفونت‌ها می‌توانند منجر به آسیب کلیه شوند. اگر فرد بسیار بدحال باشد، لازم است جهت دریافت مایعات کافی و داروهای مناسب، در بیمارستان بستری شود. دیگر افرادی که نیاز به بستری در بیمارستان دارند شامل موارد زیر هستند:
- خانم‌های باردار
- افرادی که به شدت بیمار و بدحال هستند
- افراد مسن
- افراد مبتلا به سرطان، دیابت و مولتیپل اسکلروزیس
- افراد دارای آسیب نخاعی
- افراد دارای سنگ کلیه و افرادی که در حال بهبودی از عمل جراحی دستگاه ادراری هستند.
- زنان مبتلا به عفونتهای مکرر
توصیه می‌شود زنانی که دچار عود عفونت ادراری می‌شوند موارد زیر را رعایت کنند:
- بعد از تماس جنسی یک دوز آنتی بیوتیک مصرف کنند.
- مصرف یک دوز آنتی بیوتیک روزانه به مدت حداقل ۶ ماه.
- در صورت ظهور دوباره‌ی علائم، یک دوره‌ی ۲ تا ۳ روزه آنتی بیوتیک توصیه می‌شود.
- در صورت یائسگی، درمان استروژن واژینال ادامه یابد.
درمان‌های دارویی عفونت ادراری
درمان عفونت ادراری بدون عارضه در فرد دارای دستگاه ادراری سالم ۲ تا ۳ روز زمان می‌برد و درمان عفونت ادراری پیچیده و عارضه دار در افرادی که مشکل دیگری نیز دارند مانند مادران باردار یا افرادی که پیوند قلب شده‌اند، نیاز به دوره‌های طولانی‌تر آنتی بیوتیک دارند که معمولا ۷ تا ۱۴ روز به طول می‌انجامد.
عفونت ادراری ساده:
داروهایی که معمولا برای عفونتهای ساده ادراری توصیه می‌شوند عبارتند از:
- تریمتوپریم (Trimethoprim) و سولفامتوکسازول (sulfamethoxazole ): مانند (Bactrim و Septra)
- فسفومایسین (Fosfomycin): مانند (Monurol)
- نیتروفورانتوئین (Nitrofurantoin ): مانند (Macrodantin و Macrobid)
- سفالکسین (Cephalexin): مانند (Keflex)
- سفتریاکسون (Ceftriaxone)
- فلوروکینولون‌ها (fluoroquinolones): گروهی از آنتی بیوتیک‌ها که با عنوان فلوروکینولون شناخته می‌شوند شامل سیپروفلوکساسین (ciprofloxacin) و لووفلوکساسین (levofloxacin): مانند (Levaquin)، معمولا برای عفونتهای ساده توصیه نمی‌شوند. پزشک فلوروکینولون‌ها را برای درمان عفونتهای ادراری پیچیده و عارضه دار و عفونت کلیه، تجویز می‌کند.
عفونت ادراری شدید:
برای درمان عفونت ادراری شدید، به درمان با آنتی بیوتیک داخل وریدی و بستری در بیمارستان نیاز است.
داروهای مسکن: جهت تسکین درد می‌توان از داروهای مسکن و قرار دادن یک پد گرم بر روی پهلو یا شکم کمک گرفت. معمولا درد بعد از شروع آنتی بیوتیک کاهش می‌یابد.
درمان‌های خانگی
پروبیوتیک‌ها: تغییر توازن باکتری در دستگاه ادراری تناسلی باعث ایجاد کلونیزاسیون ارگانیسم‌هایی مانند باکتری اشریشیا کلای (E. coli) می‌شود. استفاده‌ی منظم از پروبیوتیک‌ها به کاهش خطر ابتلا به عفونتهای ادراری، به ویژه پس از مصرف یک دوره آنتی بیوتیک، کمک می‌کند. پروبیوتیک‌ها در مواد غذایی مانند ماست وجود دارند.
نوشیدن مایعات: افزایش میزان مایعات دریافتی باعث افزایش ادرار تولیدی و خروج مکرر ادرار می‌شود. دفع مکرر ادرار باعث شسته شدن و خروج باکتری‌های موجود در دستگاه ادراری می‌شود. از این رو همیشه به افراد مبتلا به عفونت ادراری توصیه می‌شود زیاد آب بنوشند.