همانطور که کلیه ها به عنوان یک فیلتر مواد زاید را از خون می گیرند، ادرار را نیز تولید می کنند. گاهی نمک ها و دیگر مواد معدنی در ادرار به هم می پیوندند و در نتیجه باعث ایجاد سنگ کلیه می شود. این سنگها از نظر اندازه از یک دانه شن تا حدود یک توپ پینگ پنگ متفاوت است، و ممکن است منفرد یا متعدد باشند. سنگ های بزرگ معمولاً در کلیه مانده و بدون علامتند، هرچند که می توانند به کلیه آسیب بزنند.
علائم سنگ کلیه
اگر سنگ کلیه کوچک باشد، ممکن است بیمار اصلاً متوجه وجود آن نشود و سنگ هنگام ادرار کردن بدون درد دفع شود. اما مسدود شدن بخشی از دستگاه ادراری برای مثال حالب (اورتر) یا میزراه (اورترا) به دلیل وجود سنگ نیز شایع است. انسداد کلیه درد شدید شکم یا کشاله ران را به همراه دارد و گاهی باعث عفونت مجاری ادراری (UTI) می‌شود. که در این شرایط سنگ کلیه با علایم زیر همراه است:
- کمر درد مداوم، مردان گاهی درد را در بیضه‌ها و اسکروتوم (کیسه بیضه) حس می‌کنند.
- دوره‌های درد شدید در کمر پشت یا کنار شکم یا گاهی در کشاله ران که از چند دقیقه تا چند ساعت طول می‌کشد.
- بیمار بی‌قرار است و نمی‌تواند بی‌حرکت دراز بکشد.
- حالت تهوع
- تکرر ادرار
- درد هنگام ادرار کردن
- ادرار خونی: از آنجایی که سنگ کلیه یا حالب را خراش می‌دهد، خون در ادرار دیده می‌شود.
سنگ کلیه مسدود کننده حالب عفونت کلیه را در پی دارد. علائم عفونت کلیه مشابه علائم سنگ کلیه است، اما موارد زیر را نیز شامل می‌شود:
- تب ۳۸ درجه یا بالاتر
- تب و لرز
- احساس خستگی مزمن
- اسهال
- ادرار کف آلود و بدبو
علل سنگ کلیه
پسماندهای خونی گاهی کریستال‌هایی را تشکیل می‌دهد که داخل کلیه‌ها انباشته می‌شود. این کریستال‌ها به مرور جمع می‌شود و توده‌ی سنگ مانندی را شکل می‌دهد.
اگر داروهای خاصی مصرف می‌کنید یا به عارضه‌هایی مبتلا هستید که میزان مواد معینی را در ادرار بالا می‌برد و آب کافی نیز نمی‌نوشید، احتمال ایجاد سنگ کلیه افزایش خواهد یافت.
بدن سعی می‌کند سنگ کلیه تشکیل شده را از راه ادرار دفع کند؛ بنابراین سنگ غالباً در دستگاه ادراری شامل کلیه‌ها، لوله‌های کلیوی و مثانه حرکت می‌کند.
کلیه برخی بیماران سنگ ساز است و مدام سنگ تولید می‌کند، افراد زیر در این گروه قرار می‌گیرند:
- افرادی که رژیم غذایی با فیبر کم و پروتئین بالا مصرف می‌کنند.
- افراد غیرفعال یا بستری
- سابقه داشتن سنگ کلیه در خانواده
- سابقه ابتلا به عفونت‌های ادراری یا کلیوی
- سابقه داشتن سنگ کلیه به ویژه در سنین کمتر از ۲۵ سال
- افرادی که فقط یک کلیه آنها عملکرد کامل دارد
- بیمارانی که بای پس روده (جراحی دستکاه گوارش) انجام داده‌اند یا به عارضه‌های آسیب زننده به روده کوچک مانند بیماری کرون (ناراحتی‌های التهابی روده) مبتلا هستند.
شواهدی در دست است که بعضی داروها احتمال عود کردن سنگ کلیه را افزایش می‌دهد، این داروها عبارت‌اند از:
- آسپرین
- آنتی اسیدها
- داروهای مدر (ادرارآور)
- بعضی آنتی بیوتیک‌ها، داروهای آنتی رتروویرال (ضد ویروس HIV) و داروهای ضدصرع
انواع سنگ کلیه
سنگ‌های کلسیمی
شایع‌ترین نوع سنگ کلیه سنگ‌های کلسیمی است و در صورت وجود مقدار بیش از اندازه کلیسم در ادرار شکل می‌گیرد. علل شکل‌گیری این نوع سنگ کلیه به شرح زیر است:
- عارضه‌ی ارثی موسوم به هایپرکلسیوری که وجود مقادیر بالای کلسیم در ادرار را در پی دارد.
- بیش فعال بودن غده پاراتیروئید
- بیماری‌های کلیوی
- عارضه‌ای نادر به نام سارکوئیدوز
- بعضی سرطان‌ها
سنگ‌های استروویتی
سنگ‌های استروویتی غالباً پی‌آمد عفونت است و عموماً پس از عفونت مزمن یا دراز مدت مجاری ادراری ایجاد می‌شود. سنگ‌های استروویتی در میان بانوان شایع‌تر است.
سنگ اسید اوریک
سنگ‌های اسید اوریک زمانی ایجاد می‌شود که مقدار زیاید اسید در ادرار وجود داشته باشد. علل ایجاد این سنگها عبارت است از:
- داشتن رژیم غذایی با پروتئین بالا و شامل گوشت فراوان
- ابتلا به عارضه‌هایی مانند نقرس که از تجزیه بعضی مواد شیمیایی توسط بدن جلوگیری می‌کند.
- ابتلا به عارضه‌های ارثی که میزان اسید بدن را افزایش می‌دهد
- شیمی درمانی
سنگ‌های سیستئینی
سنگ‌های سیستئینی نادرترین نوع سنگ‌های کلیه هستند و منشأ آنها عارضه‌ای ارثی به نام سیستینوری است که بر میزان اسید دفع شده از راه ادرار اثر می‌گذارد.
تشخیص
پزشک معمولاً سنگ کلیه را با توجه به علائم و سابقه پزشکی تشخیص می‌دهد. در صورت لزوم آزمایش‌های زیر انجام می‌دهد:
- آزمایش ادرار برای بررسی وجود عفونت یاذرات سنگ در ادرار
- بررسی سنگ‌های دفع شده با ادرار
- آزمایش خون برای بررسی عملکرد کلیه و میزان مواد موثر در تشکیل سنگ کلیه مانند کلسیم
روش‌های تصویربرداری زیر نیز برای تایید تشخیص یا تعیین محل دقیق سنگ کلیه انجام می‌شود.
- مقطع نگاری رایانه‌ای (سی تی اسکن)
- رادیولوژی
- سونوگرافی
- یوروگرام درون وریدی (IVU) یا پیلوگرام درون وریدی (IVP)